Kunstenaars uit de Gazastrook krijgen een stem in de tentoonstelling ‘Still Alive’, die te zien is in een protestantse kerk in Middelburg. De expositie toont werk dat is gemaakt tijdens de oorlog tussen Hamas en Israël. ‘Je weet niet of de makers nog leven, dat geeft een beklemmend gevoel.’
Langs een lange muur in de imposante protestantse Nieuwe Kerkgemeente in Middelburg zijn verschillende houten ruimtes geplaatst. In elk van deze ‘kabinetjes’ hangt werk van Gazaanse kunstenaars, gedrukt op papier. Zodra je een kabinet in stapt om de werken van dichtbij te bekijken, lijkt het alsof je jezelf even in Gaza bevindt.
Je staat weliswaar in de kerk, onder de hoge gewelven, omringd door immense pilaren en ramen, in het centrum van de stad, maar toch voelt het alsof je in een tentenkamp in Gaza bent. Om je heen heersen chaos, verdriet, dood, hongersnood en bombardementen.
‘Met deze kunstwerken willen we bewustzijn creëren over wat er al een jaar in Gaza gebeurt’, vertelt initiatiefnemer Johan de Koning die betrokken is bij de Nieuwe Kerkgemeente Middelburg, en ook weleens voorgaat.
‘De schetsen raken je direct in het hart.’
‘We willen niemand een mening opdringen, maar ons vooral uitspreken, omdat we meeleven met de slachtoffers. God is solidair met slachtoffers en aan beide kanten zijn slachtoffers gevallen. Dat zijn er meer aan de kant van Gaza.’
Eigen stijl en handschrift
Elke kunstenaar heeft zijn eigen stijl en handschrift. Zo maakt Raed Issa kunst met granaatappel en theebladeren. Een van zijn werken heet ‘Staat van Exodus’. Door gedwongen verhuizingen verloor hij zijn technische hulpmiddelen, waardoor hij genoodzaakt was te werken met wat hij beschikbaar had: karton afkomstig van maagtabletten. Blijkbaar lijden veel Gazanen aan maagproblemen.
Daarnaast heeft Marwan Nassar scènes uit het dagelijks leven in de Gazastrook verbeeld. Er is bewust gekozen om zijn schetsen naast het voltooide werk te tonen. ‘Dat maakt het nog kwetsbaarder’, zegt curator Hans Overvliet erover. ‘De schetsen raken je direct in het hart. Soms zijn ze zelfs in kleur.’
Overvliet wijst naar een werk van Nassar waarop een jongen te zien is die zijn linkerhand mist. Een zuster beweegt voor hem de strijkstok, zodat hij toch viool kan spelen. Ook kunstenaar Maisara Baroud, wiens werk ‘I’m still alive’ buiten op het kerkpleintje al langer te zien is, maakte van die scène een zwart-wittekening. Door deze herhaling ontstaat er in de expositie een subtiele vorm van binnenrijm in de beelden.
Als ik moet sterven
Marja Geerse (68) uit Middelburg bezoekt de expositie voor de tweede keer, deze keer met een vriendin. ‘Een andere vriendin komt later deze week nog, omdat ze de expositie graag wil zien’, zegt ze terwijl ze een kunstwerk met drie vliegers in zich opneemt.
De vliegers, gemaakt door beeldend kunstenaar Hans Overvliet, zijn van witgeschilderd krantenpapier. Op de staarten zijn ze bedrukt met de namen van 116 gedode Gazaanse journalisten en fotografen. Ook artikelen uit het Nederlands Dagblad zijn erin verwerkt.
‘Als ik sterven moet, moet jij leven om mijn verhaal te vertellen, om mijn spullen te verkopen.’
Op de achtergrond klinkt het gedicht ‘If I must die’ van de Palestijnse schrijver Refaat Alareer, die vorig jaar is omgebracht. De poëzie wordt voorgelezen in het Nederlands, Duits, Arabisch en Engels. ‘Als ik sterven moet, moet jij leven om mijn verhaal te vertellen, om mijn spullen te verkopen’, klinkt het. ‘Als ik sterven moet, laat het dan hoop brengen, laat het een verhaal brengen.’
Geerse is geraakt door de expositie. ‘De beelden raken de kern van ons bestaan. Het leven gaat niet over de buitenkant, maar over elkaar, over overleven. Als ik naar de werken kijk, weet ik niet of de kunstenaars nog leven. Dat geeft een beklemmend gevoel. We weten ook niet hoe deze situatie zal eindigen. Er lijkt geen einde in zicht’, zucht ze.
Onvoorwaardelijke solidariteit
Ze vindt het belangrijk dat deze tentoonstelling plaatsvindt, juist in een kerk. ‘Ik vind het lastig dat de kerk vaak kiest voor onvoorwaardelijke solidariteit met Israël. Maar er is wat mij betreft een verschil tussen de staat Israël en het bijbelse Israël. Dat laatste is voor mij een metafoor voor hoe we met elkaar zouden moeten leven. En dat zie ik niet terug als ik naar de staat Israël kijk.’
De hele dag door druppelen bezoekers binnen. Naast Nederlandse geïnteresseerden zijn er ook toeristen, onder meer uit Duitsland, die de kunstwerken in zich opnemen en foto’s maken. Initiatiefnemer Johan de Koning zegt dat de werken hem meer raken dan de feitelijke beelden op televisie. ‘Wat me opvalt, is de menselijkheid die uit de beelden spreekt. Ondanks de heftige situatie laten de kunstenaars de mens zien, soms zelfs met bloemen.’
Expositie en een wake
De expositie ‘Still Alive’ is een initiatief van de werkgroep @ORBI, die als doel heeft de verbinding tussen kerk en maatschappij te versterken. Er is werk te zien van Marwan Nassar, Mohamed Abusal, Raed Issa, Yasser Thaher en Maisara Baroud, evenals Nederlandse kunstenaars Godelieve Smulders en Hans Overvliet. De tentoonstelling is op werkdagen te bezoeken tot 1 november.
Op maandag 7 oktober – precies een jaar na de aanval van Hamas op Israël – is er om 17.30 uur in de Nieuwe Kerkgemeente in Middelburg een wake voor slachtoffers. Met muziek, poëzie, stiltemomenten en gelegenheid een kaarsje aan te steken. Het is een samenwerking tussen lokale kerken, de synagoge en de moskee.
Dit verhaal is geplaatst in het Nederlands Dagblad. Foto: Dirk-Jan Gjeltema