Linda Nooitmeer: ‘Ik heb altijd vertrouwen gehad in Nederland, nu is het afwachten’

Kerken in Nederland moeten verantwoordelijkheid nemen rondom het slavernijverleden, vindt NiNsee-voorzitter Linda Nooitmeer. ‘Het verhaal van Cham, de vervloekte zoon van Noach, is door kerken gebruikt om het tot slaaf maken van mensen met Afrikaanse wortels te legitimeren.’

Ze was drie jaar toen ze voor het eerst uitsluiting en discriminatie meemaakte. ‘Mijn ouders wilden mij in 1977, twee jaar na de onafhankelijkheid van Suriname, op een goed aangeschreven basisschool inschrijven, dicht bij ons huis in de wijk Zorg en Hoop in Paramaribo. Maar ik werd geweigerd’, vertelt Linda Nooitmeer.

‘Het was een school met overwegend witte of licht getinte kinderen. Ik moest maar naar een school even verderop, waar vooral zwarte kinderen op zaten.’

Haar ouders dreigden een klacht in te dienen bij het ministerie van Onderwijs. ‘Toen kon ik alsnog ingeschreven worden. Maar mijn vader moest wel zelf voor mijn tafel en stoel zorgen. Zo’n voorval zou nu in Suriname ook nog kunnen gebeuren.’

Nooitmeer is inmiddels vijf jaar voorzitter van het Nationaal Instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee), het kennis- en onderzoekscentrum over het Nederlandse slavernijverleden en de doorwerking daarvan.

Ze is zich bewust van het feit dat je ánders wordt behandeld, soms niet wordt gezien, vanwege je huidskleur. ‘Maar dat hoef je niet te accepteren. Er zijn pogingen geweest om mij me ongezien te laten voelen, maar ik laat me daar niet door tegenhouden’, zegt ze duidelijk.

Toch heeft Nooitmeer zich in Nederland een tijd aangepast. Ze was zestien toen ze met haar gezin uit Suriname vluchtte, omdat haar vader gevaar liep vanwege het politieonderzoek naar de decembermoorden van 1982. ‘Ik voegde me in Nederland naar wat gangbaar was. Dus ik sprak heel snel accentloos Nederlands, liet mijn haar ontkroezen en droeg weinig zichtbare etnische elementen in mijn kleding.’

Afrikaanse spiritualiteit

Pas toen ze in 2017 bestuurslid werd van het NiNsee, en later voorzitter, kreeg ze metaforisch haar stem terug. ‘Ik heb me in Nederland nooit ongezien gevoeld, omdat ik dat niet toelaat. Maar het ongemak richting mensen van kleur voelde ik wel, zeker toen ik hier net was. Dat probeerde ik te overwinnen door me aan te passen. Nu omarm ik mijn Afrikaanse wortels in hun totaliteit. En daar hoort ook de Afrikaanse religie bij.’

Als nazaat van totslaafgemaakten is haar achternaam verbonden aan de slavernij.

Op 1 juli 1863 werd de slavernij in Suriname opgeheven. ‘Een deel van mijn voorouders, die in het district Saramacca woonden, waren toen nog niet vrij. De plantage-eigenaar was al vertrokken, maar ze durfden niet te stoppen met werken. Ze waren zo bang voor de eigenaar dat ze het voedsel, dat ze zelf hadden geoogst, niet durfden te eten. Uiteindelijk stierven er een aantal van de honger.’

‘Ik kan niet ontkennen dat ik geschrokken ben dat de PVV de grootste partij is geworden.’

Een voorouder aan haar vaderskant heeft bij de afschaffing van de slavernij de achternaam Nooitmeer gekozen. ‘Want we willen nooit, nooit, nooit meer slavernij en totslaafgemaakten.’

Op 1 juli van dit jaar bood koning Willem-Alexander ‘met hart en ziel’ excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden. Dat deed hij niet alleen als staatshoofd, ook persoonlijk als hoofd van het Huis van Oranje-Nassau. Hij vroeg daarnaast om vergiffenis. Het was het startschot van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Eerder had premier Mark Rutte op 19 december 2022 namens de Nederlandse staat excuses aangeboden voor het slavernijverleden.

‘En nu’, zegt Nooitmeer, ‘nog geen vier maanden na de excuses van de koning – die in het land goed zijn ontvangen en helend zijn voor mensen met Afrikaanse wortels – is de PVV de grootste partij. Ik kan niet ontkennen dat ik geschrokken ben van de uitslag.’

krassen op de ziel

Bijna 2,5 miljoen Nederlanders stemden op de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders. ‘Ik heb in de media de draai van de heer Wilders gezien. Ik onderschrijf wat Sigrid Kaag van D66 erover zei. De afgelopen twintig jaar heeft de PVV-leider zich op een bepaalde manier gemanifesteerd ten aanzien van mensen met een biculturele achtergrond, en in het bijzonder van mensen met een islamitische achtergrond. Dat verandert niet binnen een week. Het is niet leuk om te horen, maar wel de realiteit waarmee we te maken hebben.’

Ze vindt het ‘typerend’ dat de verkiezingen uitgerekend in het Herdenkingsjaar Slavernijverleden deze uitslag kregen. ‘Ketikoti was dit jaar voor ons een moment voor erkenning van onze voorouders. De krassen van het slavernijverleden op de ziel krijg je niet zomaar weg, maar ze zijn door de excuses wel zachter geworden, zeiden mensen in mijn omgeving.’  Ook voor nazaten betekenen de excuses van de koning veel, weet ze.

‘Ik vind het heel triest dat de grootste partij nu een partij is die roept dat de excuses voor het slavernijverleden teruggedraaid moeten worden. En dat Nederland weer voor de Nederlanders moet zijn. Hij doelt daarmee niet op mensen met een biculturele achtergrond.’

Nooitmeer woont inmiddels langer in Nederland dan dat ze in haar geboorteland woonde. In 32 jaar bouwde ze hier een leven op. Hier studeerde ze, trouwde ze en kreeg ze kinderen. Hier draagt ze bij aan de samenleving. ‘Ik heb veel verandering in Nederland gezien en ik heb altijd vertrouwen gehad in de maatschappij. Maar nu is het afwachten. Ik woon in een stad met 34.000 inwoners; ook daar heeft – net als de landelijke trend – een op de vier inwoners op de PVV gestemd. Dat doet me wel wat als ik door mijn stad fiets.’

Wat doet het met u?

‘Ik blijf een strijdbaar persoon, maar ik kan niet om het gevoel van ongemak heen. Ik ben getrouwd met een witte Nederlander. Hij is geboren en getogen in de stad waar we wonen. Hij zegt: ‘Schat, het valt wel mee.’ Maar ik heb toch buikpijn.

De dag na de verkiezingen werd ik met hoofdpijn en hevige koorts wakker. Ik was ook mijn stem kwijt, en dat is mijn beste wapen. De verkiezingsuitslag raakte mij erg, dus ik dacht: het ziek-zijn is toch geen reactie op wat er inwendig bij mij gebeurt? Ik voel me geraakt, maar ik ga door.

Ik geloof in de veerkracht van de biculturele gemeenschappen. Maar het voelt nu niet als een warm bad, eerder als een koelkast.’

Nederlanders stemden op de PVV onder meer vanwege zorgen over hun bestaanszekerheid.

‘Dat kan wel zo zijn. Ik vergelijk het toch met een vader als hoofd van het gezin. Hij zorgt dat zijn kinderen een dak boven hun hoofd hebben, voldoende te eten krijgen en kleding hebben. Maar tegelijk worden ze door hem mishandeld. Ze leven in een huis vol angst. Als wij die vader zouden beoordelen, zeggen we dan dat hij een goede of slechte vader is? Prevaleert het feit dat hij zijn gezin te eten geeft, boven het feit dat hij zijn kinderen een onveilig gevoel geeft? Daar gaat het over. Hoe kun je tevreden zijn over je eigen bestaanszekerheid als de acceptatie van een ander in het gedrang komt?’

Welke rol ziet u voor Nederlandse kerken rondom het slavernijverleden?

‘De kerk komt dichtbij mensen thuis. Ik zou willen dat kerken meer het gesprek aangaan over het slavernijverleden. De Raad van Kerken heeft in 2013 een verklaring afgelegd, waarin ze verantwoordelijkheid nam voor de rol van de kerken in de slavernij. Daarna is er weinig invulling gegeven aan die verantwoordelijkheid. Op 30 juni van dit jaar hebben ze in een kerkdienst nog schuld beleden. Maar waar wordt binnen de kerken écht het gesprek gevoerd over het slavernijverleden?

De Protestantse Kerk heeft geholpen om de ‘Chamtheorie’ de wereld in te slingeren. Het verhaal van Cham, de vervloekte zoon van Noach, is door kerken gebruikt om de inferieure positie van mensen met Afrikaanse wortels te legitimeren.

Ja, de Raad van Kerken heeft excuses gemaakt voor het verleden, maar ze zijn nooit specifiek op dit thema ingegaan. Ik vind dat de kerk de verantwoordelijkheid heeft om dit narratief te herschrijven.’

U bent zelf lid van de Evangelische Broedergemeente (EBG), een kerk die verweven is met het slavernijverleden. Wat kan deze kerk betekenen?

‘Heel specifiek kan de EBG haar geloofsgenoten helpen om de Afrikaanse religie en spiritualiteit meer ruimte te geven. Elke EBG-kerk in Nederland is de laatste tijd bewuster geworden over het slavernijverleden. Als christenen putten we veel steun uit het geloof. Maar de Afrikaanse cultuur en religie worden als minderwaardig aangemerkt; dat is al zo sinds de ontstaansgeschiedenis van de EBG in Suriname. Juist door het christendom is de wintireligie als ‘heidens’ verklaard. In Suriname kon je tot 1974 zelfs je baan kwijtraken als je een aanhanger was van winti.

Hoe kunnen we het christendom en de Afrikaanse spiritualiteit naast elkaar laten bestaan? Veel christenen met Afrikaanse wortels worstelen hiermee. Eigenlijk ben ik van mening dat de kerk dit moet adresseren, want daarmee geeft ze mensen de ruimte om hun Afrikaanse spiritualiteit te onderzoeken. Winti hoort bij ons, maar zonder goedkeuring of draagvlak wagen mensen zich er niet aan.

Het helpt hen ook als de EBG toegeeft dat ze een verkeerde keuze heeft gemaakt, door de Afrikaanse spiritualiteit en identiteit als minderwaardig te bestempelen. Hoe kunnen we nu volledig vrij zijn als we niet helemaal onszelf kunnen zijn?’

Bent u met het christelijk geloof opgevoed?

‘Mijn familie van vaders kant is heel christelijk. Mijn vader verzette zich daartegen vanwege de striktheid en het dogmatische. De Afrikaanse spiritualiteit omarmde hij wel. Toch heb ik een deel van mijn jeugd op een christelijke school doorgebracht.

Daar kwam ik in het district Saramacca in groep 6 in de klas bij een onderwijzer, meneer Majana, die het heel belangrijk vond om het morele besef op zijn leerlingen over te brengen. Hij had contact met de Hernhutters in Zeist. Ze stuurden altijd mooie platen van bijbelverhalen.

‘Ik besef dat het leven in essentie gaat over hoe je leeft als mens. Als je iets doet, probeer dan het goede te doen.’

En meneer Mayana kon zo goed vertellen over de essentie van het christendom. Ik weet nog dat ik een keer onaardig was tegen een vriendinnetje en dat hij zei: ‘Linda, een goed christen doet dat niet.’ Ook dank zij hem leerde ik christelijke waarden. Die draag ik nog altijd bij me.

Als kind ben ik niet gedoopt, een bewuste keus van mijn ouders. Ze vonden dat wij – hun vier kinderen, ik ben de oudste – daar zelf over moesten beslissen. Ik heb me altijd senang gevoeld bij de EBG-kerk en heb me daar als volwassene laten dopen. Ik besef dat het leven in essentie gaat over hoe je leeft als mens. Als je iets doet, probeer dan het goede te doen.’

Hoe is het geloof nu onderdeel van uw leven?

‘Het geloof is voor mij een anker. Ik wil zo goed mogelijk leven met anderen. Dat staat gelijk aan wat ik ken uit de Afrikaanse spiritualiteit. Wintipriesteres Marian Markelo zegt: leef zo zuiver mogelijk. God vraagt ook van ons dat we op die manier leven. Zuiver betekent voor mij elkaar respecteren, empathie tonen en goed zijn voor je medemens.

Ik vind het belangrijk om de menselijkheid van de ander te zien. Dat is voor mij een groot goed. Ik leer hoe belangrijk het is om de mens achter een mening te zien. Alles gaat over met elkaar leven. Voor mij is dat hoe de Schepper het leven heeft bedoeld. Daar zit mijn spiritualiteit.’